Płytka nazębna a kamień nazębny – czym się różnią i jak im przeciwdziałać?

Płytka i kamień nazębny to – w pewnym sensie – rzecz naturalna. Tworzą się u każdego na skutek procesów chemicznych zachodzących w jamie ustnej. Regularne przeciwdziałanie gromadzeniu się osadu nazębnego jest niezbędne u osób w każdym wieku, choć bardziej narażone na nasilenie się tego zjawiska są ci, którzy nie dbają o higienę zębów, ludzie starsi, dzieci jedzące dużo słodyczy, palacze tytoniu, osoby ze stłoczonymi zębami, a także uzupełnieniem protetycznym.

Co to jest płytka nazębna? 

Nazębna płytka bakteryjna to miękki osad o lepkiej konsystencji, zasiedlany przez bakterie (również te próchniczotwórcze), który zaczyna się gromadzić na zębach już w kilka godzin po ich umyciu. Pojawia się on głównie na linii dziąseł i w przestrzeniach międzyzębowych, narastając z czasem. Bakterie tworzące płytkę metabolizują cukry (dostarczane organizmowi w pożywieniu), w efekcie czego powstają kwasy niszczące szkliwo. Twarde tkanki zęba ulegają demineralizacji, zaczyna rozwijać się próchnica, powstają ubytki.

Nieusuwana płytka nazębna po kilku dniach – na skutek absorpcji minerałów znajdujących się w ślinie – ulega zwapnieniu. Twardniejąc, tworzy kamień nazębny, który o wiele mocniej przylega do zębów i który znacznie trudniej usunąć.

Co to jest kamień nazębny? 

Tak zwany kamień na zębach to zmineralizowana płytka bakteryjna. Kamień nazębny jest znacznie twardszy i trwalszy od płytki, a także o wiele mocniej związany ze szkliwem. Ma chropowatą powierzchnię i może przyjmować różne barwy – od (mało widocznej) biało-żółtej do ciemnobrązowej. Najszybciej tworzy się na zębach trzonowych od strony policzków i na siekaczach od strony języka.

Nieusuwany narasta – zarówno nad dziąsłami, jak i pod nimi. Ten drugi przypadek jest groźniejszy, ponieważ wywołuje stany zapalne. To on odpowiada zwykle za krwawienie dziąseł podczas mycia zębów, za „obniżanie się” dziąseł, obnażenie szyjek zębowych, nadwrażliwość i rozchwianie (a z czasem utratę) zębów, a także za nieprzyjemny zapach z ust (halitoza).

Przyczyny powstawania płytki i kamienia nazębnego

1. Niewłaściwa higiena jamy ustnej
   Podstawową przyczyną zarówno płytki, jak i kamienia nazębnego jest brak odpowiedniej higieny jamy ustnej. Niedostateczne mycie zębów, nieregularne stosowanie nici dentystycznych czy pomijanie wizyt u dentysty sprzyjają gromadzeniu się resztek pokarmowych, które stanowią pożywkę dla bakterii.

2. Niezdrowa dieta
   Dieta bogata w cukry proste, kwasy (np. z napojów gazowanych) oraz produkty sprzyjające powstawaniu płytki nazębnej, jak np. słodycze, może prowadzić do szybszego rozwoju osadów nazębnych. Spożywanie kwaśnych napojów czy żywności przyczynia się do osłabienia szkliwa, co dodatkowo ułatwia tworzenie się kamienia nazębnego.

3. Palenie tytoniu
   Palacze są szczególnie narażeni na powstawanie kamienia nazębnego, ponieważ nikotyna i inne substancje chemiczne zawarte w dymie tytoniowym przyspieszają proces osadzania się kamienia na zębach. Ponadto, palenie wpływa na zdrowie dziąseł, prowadząc do ich zapalenia i utraty elastyczności.

4. Problemy zdrowotne
   Niektóre choroby, takie jak cukrzyca, mogą zwiększać skłonność do powstawania płytki i kamienia nazębnego. Osoby z obniżoną odpornością lub zaburzeniami hormonalnymi (np. w czasie ciąży) również są bardziej podatne na te problemy.

Skutki gromadzenia się płytki i kamienia nazębnego

1. Próchnica
Bakterie zawarte w płytce nazębnej przekształcają cukry w kwasy, które niszczą szkliwo zębów, prowadząc do powstawania próchnicy. Kamień nazębny dodatkowo sprzyja gromadzeniu się bakterii w okolicach dziąseł, co utrudnia skuteczne oczyszczanie zębów.

2. Choroby dziąseł
Płytka nazębna, jeśli nie jest usuwana regularnie, prowadzi do stanów zapalnych dziąseł, takich jak zapalenie dziąseł (gingivitis). Objawy obejmują zaczerwienienie, krwawienie przy szczotkowaniu oraz obrzęk dziąseł. Jeśli stan zapalny nie jest leczony, może prowadzić do paradontozy – poważniejszego schorzenia, które może skutkować utratą zębów.

3. Utrata zębów
Kamień nazębny, a także jego konsekwencje w postaci zapaleń dziąseł i paradontozy, może prowadzić do osłabienia struktury zębów, co ostatecznie może skutkować ich wypadaniem. Ponadto, gromadzenie się kamienia na powierzchni zębów powoduje również ich przebarwienia, co negatywnie wpływa na estetykę uśmiechu.

4. Nieprzyjemny zapach z ust
Zgromadzona płytka nazębna i kamień stanowią doskonałe środowisko dla rozwoju bakterii odpowiedzialnych za nieprzyjemny zapach z ust. Bakterie te produkują związki siarki, które mają nieprzyjemny zapach, co może wpływać na pewność siebie osoby zmagającej się z tym problemem.

Odpowiednia profilaktyka 

Jak w większości przypadków, także i w tym lepiej skupić się na profilaktyce niż być zmuszonym do leczenia. Jeśli więc systematycznie usuwa się płytę bakteryjną (a wystarcza do tego prawidłowa higiena jamy ustnej), płytka nazębna nie odkłada się i „nie ma czasu”, by przekształcić się w kamień nazębny.

Prawidłowa higiena jamy ustnej i profilaktyka w zakresie osadu nazębnego zakłada trzymanie się kilku ważnych zasad…

●       Zęby należy myć przynajmniej dwa razy dziennie, a najlepiej po każdym posiłku. Jeśli to niemożliwe, warto je przynajmniej przepłukać wodą albo płynem do ust po każdym jedzeniu.

●       Jednorazowe szczotkowanie zębów powinno trwać od dwóch do trzech minut. Aby łatwiej móc skontrolować, czy uzębienie jest dobrze oczyszczone z płytki nazębnej, można posiłkować się preparatami zabarwiającymi ja na jakiś wyraźny kolor, dzięki czemu dobrze uwidaczniają się niedomyte miejsca.

●       Należy używać szczoteczki i pasty odpowiednio dobranych do kształtu zębów, szczęki, do kondycji dziąseł, wrażliwości szkliwa… Istotna jest ponadto właściwa technika szczotkowania. Najważniejszy jest ruch wymiatający – zawsze w kierunku od dziąsła do korony zęba.

●       Nie wolno zapominać o czyszczeniu przestrzeni między zębami, w których najłatwiej o próchnicę. Można do tego używać specjalnych szczoteczek międzyzębowych, nici dentystycznej lub irygatora. Nitkowanie lub irygacja powinny mieć miejsce przynajmniej raz dziennie – najlepiej przed snem.

Płytka nazębna jest osadem, którego można pozbywać się samodzielnie, stosując się do powyższych reguł, jednak gdy zamienia się ona w kamień nazębny, konieczna jest (zależnie od stopnia zaawansowania problemu) interwencja higienistki stomatologicznej lub periodontologa.

Do usuwania kamienia i innych osadów oraz przebarwień stosuje się skaling (podczas którego ultradźwięki rozbijają złogi nazębne) i piaskowanie. Zależnie od potrzeb indywidualnych, warto fundować sobie takie zabiegi raz lub dwa razy do roku.

Domowe sposoby na osad

Czy i jak można usunąć osad z zębów domowymi sposobami? O ile usuwanie płytki nazębnej jest stosunkowo proste, o tyle w przypadku kamienia nazębnego, zapobieganie sprawdza się najlepiej, jeśli chodzi o domowe metody. Osoby borykające się z osadem i przebarwieniami – poza pilnowaniem higieny jamy ustnej – powinny zwracać szczególną uwagę na swoją dietę.

●       Warto ograniczyć w menu słodkie napoje (ewentualnie pić je wyłącznie przez słomkę) i spożywanie cukrów prostych, a także pokarmów oblepiających zęby i/lub łatwo wciskających się w przestrzenie międzyzębowe.

●       Można także odstawić herbatę (szczególnie zielona przyczynia się do powstawania osadu) i kawę (lub pić tylko białą).

●       Należy rzucić (albo przynajmniej mocno ograniczyć) palenie papierosów, które bardzo sprzyja powstawaniu brązowego osadu na zębach.