Grzybica jamy ustnej - jakie są jej przyczyny i czym może grozić?

Grzybica jamy ustnej to jedno z najczęściej występujących zaburzeń w obrębie błony śluzowej jamy ustnej. Jej objawy są bolesne. Nieleczona prowadzi do szeregu schorzeń. Warto wiedzieć co przyczynia się do rozwoju kandydozy jamy ustnej i jakie są skuteczne sposoby na leczenie jej objawów.

Przyczyny grzybicy jamy ustnej

Grzybica jamy ustnej (inaczej kandydoza jamy ustnej) wywoływana jest przez drożdżaki z rodziny Candida – najczęściej szczep Candida albicans, rzadziej Candida tropicalis, Candida krusei, Candida glabrata, Candida parapsilosis, Candida famata. Szacuje się, że niemal większość populacji (ok.50-70%) jest nosicielami grzybów z rodzaju Candida, gdyż bytują one w fizjologicznej florze jamy ustnej. Prowadzą do wystąpienia objawów grzybicy tylko wówczas, gdy dojdzie do zaburzenia równowagi między grzybem a nosicielem. 

Czynniki ryzyka kandydozy jamy ustnej

Czynniki, które sprzyjają rozwojowi grzybicy jamy ustnej dzieli się na dwie grupy – miejscowe oraz uogólnione.

Miejscowymi czynnikami ryzyka kandydozy jamy ustnej są:

• zaniedbania wywołane niewłaściwą higiena jamy ustnej,
• uszkodzenia błony śluzowej w obrębie jamy ustnej np. wskutek noszenia aparatu ortodontycznego lub protezy zębowej,
• zmniejszenie ilości wydzielanej śliny (sialopenia),
• przyjmowanie używek działających drażniąco na śluzówkę jamy ustnej, w tym palenie papierosów oraz nadmierne spożycie alkoholu.

Uogólnione czynniki ryzyka grzybicy jamy ustnej to:

• zaburzenia immunologiczne prowadzące do znacznego obniżenia odporności organizmu np.: autoimmunologiczna niedoczynność wielogruczołowa (PGA) czy zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS). W grupie zwiększonego ryzyka znajdują się też pacjenci po przeszczepach czy w trakcie chemio- i radioterapii. Niekiedy grzybica jamy ustnej rozwija się jako powikłanie po długotrwałej antybiotykoterapii lub sterydoterapii (np.: wziewnym przyjmowaniu leków na astmę),
• niewłaściwe nawyki żywieniowe, zwłaszcza dieta obfita w węglowodany. Również niedobór kwasu foliowego, żelaza, cynku czy witamin: C, z grupy B,
• zaburzenia endokrynologiczne tj: niedoczynność tarczycy lub nadnerczy, nadczynność przytarczyc, cukrzyca,
• okres noworodkowy, podeszły wiek, grupa krwi 0, a wśród kobiet także okres ciąży czy menopauzy.

Rodzaje grzybicy jamy ustnej

Wyróżnia się dwie główne postacie kandydozy w obrębie jamy ustnej – pierwotną oraz wtórną. Kryterium w/w podziału zależy od miejsca występowania zmian grzybiczych.

Kandydoza pierwotna

Kandydoza pierwotna obejmuje zmiany obecne wyłącznie w jamie ustnej, a także tkankach okołoustnych. Wyróżnia się tu:

●      grzybicę pseudobłoniastą,

●      grzybicę rumieniową,

●      grzybicę hiperblastyczną,

●      grzybicę rzekomobłoniastą (pleśniawki).

Pierwotne zaburzenia grzybicze występują głównie u osób dorosłych. Klinicznie mogą manifestować się w sposób ostry lub przewlekły czy występować w postaci: zapalenia kątów ust (tzw. zajadów), środkowego romboidalnego zapalenia języka (tzw. grzybicy języka) czy somatopatii protetycznej (jako wynik noszenia protezy).

Kandydoza wtórna

Wtórna postać grzybicy to stan, w którym zmiany wywołane nadmierną obecnością grzyba obejmują nie tylko jamę ustną, ale także inne błony śluzowe (zmiany śluzówkowo – skórne) czy skórę. Postać ta może wystąpić w każdej grupie wiekowej. Zwykle towarzyszy endokrynopatiom czy ciężkim przewlekłym zespołom niedoboru odporności.

Jak przebiega kandydoza jamy ustnej? – Przebieg choroby

Grzybica jamy ustnej przebiega w kilku etapach. Początkowo dochodzi do kolonizacji jamy ustnej przez drożdżaki na powierzchni tkanek i namnażania komórek grzyba. Jest to możliwe wskutek przerwania ciągłości śluzówki oraz w działania enzymów trawiących warstwy błony komórkowej. Sprzyja temu także osłabienie mechanizmów oczyszczających tj. odruchu kaszlowego czy produkcji śliny. Gdy grzyb wnika do głębszych tkanek, dochodzi do rozwoju infekcji grzybiczej. 

Grzybica jamy ustnej – objawy – jak rozpoznać kandydozę? 

Zmiany grzybicze występujące w obrębie jamy ustnej oraz ust są zwykle bolesne. Cechuje je również charakterystyczny wygląd, co ułatwia postawienie rozpoznania. Metodę leczenia winno się dobierać po przeprowadzeniu badania mykologicznego. Ogólne cechy kandydozy jamy ustnej to:

• biały nalot na języku i podniebieniu, który niekiedy obejmuje też gardło i przełyk (grzybica gardła),
• owrzodzenia jamy ustnej,
• uczucie pieczenia w miejscy występowania zmian chorobowych,
• ból dziąseł,
• ból języka,
• uczucie suchości w jamie ustnej,
• zaburzenia odczuwania smaków potraw (co obniża apetyt),
• wrażenie nieprzyjemnego zapachu z ust.

Symptomy infekcji drożdżakami chorobotwórczymi przyjmują też bardziej specyficzne formy zależnie od rodzaju kandydozy. Mogą zatem mieć postać:

• miękkich wykwitów przypominających zsiadłe mleko w kolorze biało-szarym (taka forma pleśniawek występuje u noworodków), a u dorosłych zmiany są kożuchowate;
• zmian w kolorze czerwonym wraz z zanikiem brodawek nitkowatych języka (grzybica języka);
• wyraźnie odgraniczonych grudek i plam o białej barwie;
• bolesnych pęknięć i krwawień w okolicach kącików ust, niekiedy prowadzących do nadżerek;
• zmian rumieniowych podniebienia twardego, które mogą przekształcić się w guzki (typowe u osób noszących protezy zębowe). 

Leczenie grzybicy jamy ustnej

Rozpoznanie i terapię drożdżakowatych zmian w jamie ustnej należy dobrać w oparciu o występujące objawy oraz wyniki badania mikologicznego z antymikogramem (co pozwoli na określenie lekowrażliwości grzyba). Kandydozę leczy się przede wszystkim stosując preparaty działające miejscowo na zmienione tkanki. Zaleca sią zatem maści lub roztwory do bezpośredniego pędzlowania zmian oraz płyny do płukania jamy ustnej.

Grzybica jamy ustnej – leki bez recepty

 Niektóre preparaty to leki przeciwgrzybicze dostępne bez recepty tj.:

• wodny roztwór 1% fioletu goryczki,
• preparaty jodu (np. płyn Lugola)
• żel z mikonazolem,
• krem z klotrimazolem,
• preparaty z nystatyną,
• 0,2% roztwór chlorheksydyny.

Gdy terapia miejscowa nie przynosi ulgi, wskazane jest zastosowanie doustnego leczenia farmakologicznego substancjami tj.: flukonazol, amfoterycyna B, worykonazol czy intrakonazol. Warto być świadomym, że leczenie grzybiczych zmian jest długotrwałe. Nie można przerywać rozpoczętej terapii, gdy znikną pierwsze najbardziej dokuczliwe objawy. Należy kontynuować leczenie jeszcze przez co najmniej dwa tygodnie.

Domowe sposoby na grzybicze zapalenie jamy ustnej

Leczenie domowe grzybicy jamy ustnej jest wskazane jako wspomagające terapię podstawową. Warto zatem uwzględnić w diecie: czosnek, niesłodzony sok z żurawiny, olejek z drzewa herbacianego, olej kokosowy czy z oregano. Jednocześnie zaleca się zmianę w diecie poprzez ograniczenie jedzenia węglowodanów oraz produktów mącznych oraz unikanie alkoholu. Wskazane jest spożywanie produktów mlecznych (tj.: kefir, jogurt naturalny), gdyż zawierają bakterie probiotyczne.

Domowe sposoby na grzybicę jamy ustnej winny uwzględniać prawidłową i regularną higienę jamy ustnej. Warto zatem odpowiednio dobrać szczoteczkę do zębów, w tym także szczoteczkę międzyzębową z powłoka antybakteryjną oraz nić dentystyczną. Nie można pomijać też płukania ust właściwymi preparatami po każdym myciu zębów. 

Prezentowane powyżej treści mają za zadanie szerzenie ogólnej wiedzy na temat zdrowia jamy ustnej i nie zastępują profesjonalnej opinii lub diagnozy lekarskiej. Zawsze w przypadku problemów zdrowotnych skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.